   
Istota życia mistycznego.
Czy jest wpisane w zwyczajne życie chrześcijańskie i franciszkańskie, czy jest
też tylko dla niektórych? Przez mistykę, ogólnie mówiąc, rozumiemy przeżyte
przez człowieka doświadczenie bliskości boskiej rzeczywistości, które spotykane
we wszystkich religiach, w swojej istocie podobne do siebie, dowodzi, jak
rozumuje filozof H. Bergson (1859-1941), istnienia Boga, bo gdyby Go nie było
podobne doświadczenia nie byłyby możliwe. Pojęciem mistyka w starożytności
określano coś tajemniczego, niedostępnego dla wszystkich, mającego charakter
sakralny. Do literatury chrześcijańskiej pojęcie to zostało wprowadzone przez
plotyńską szkołę w Aleksandrii. Do jego rozpowszechnienia przyczynił się mnich
syryjski żyjący w V/VI wieku, znany jako Pseudo-Dionizy Areopagita, autor dzieła
„Teologia mistyczna”, w którym mówił o doświadczalnym przez człowieka przeżyciu
rzeczywistości boskiej, będącym szczytem życia religijnego: „Ty, o drogi
Teofilu, przy pomocy uważnego ćwiczenia się w kontemplacji mistycznej, porzuć
zmysły i działanie intelektu, wszystkie rzeczy zmysłowe i rozumowe, wszystkie
rzeczy, które istnieją i nie istnieją; i w pełni niewiedzy wyjdź, o ile to
możliwe, naprzeciw zjednoczenia z Tym, który przewyższa wszelkie bycie i
poznanie. Rzeczywiście, dzięki temu nieopanowanemu napięciu, całkowicie wyzuty z
siebie samego i z wszystkich rzeczy pozbywając się wszystkiego i uwalniając się
od wszystkiego, będziesz mógł być podniesiony do nadsubstancjalnego promienia
boskiej ciemności”.
Określenie mistyki
Pojęciem mistyka w znaczeniu teologicznym określa się pogłębiony stan życia
duchowego, w którym człowiek wewnętrznie oczyszczony z grzechów ciężkich i
skłonności ku nałogom, praktykujący cnoty chrześcijańskie: wiarę. nadzieję i
miłość, ubogacony łaską uświęcającą, osiąga intymne zjednoczenie z Bogiem, które
jest darem udzielonym przez Boga, któremu towarzyszą często duchowe pociechy.
Mistyka jest też jedną z nauk teologicznych zajmujących się poufnymi, zażyłymi i
tajemniczymi związkami duszy z Bogiem. Stara się ona określić zasadnicze
elementy życia mistycznego, bada historię doświadczeń mistycznych, próbuje
wyjaśnić nadzwyczajne zjawiska mistyczne jak, np. stygmaty, czy wizje. W badaniu
zjawisk korzysta z psychologii, filozofii i teologii. istyk to człowiek, który
ulegając wpływowi łaski Bożej doświadcza poznania Boga i z nim się jednoczy.
Mistykami są zarówno praktycy jaki i teoretycy opisujący drogę do pełnego
zjednoczenia z Bogiem wynikającym z rozwoju łaski Bożej w człowieku.
Uwarunkowania doświadczeń mistycznych ze strony człowieka
Wszyscy chrześcijanie są powołania do zjednoczenia z Bogiem, które w całej pełni
nastąpi po śmierci. Tu na ziemi człowiek może doświadczyć poznania i
zjednoczenia z Bogiem. Doświadczenie to jest darem łaski, a ta buduje na naturze
ludzkiej. Mistykami nie mogą być zatem chrześcijanie żyjący w stanie grzechu
śmiertelnego ani ludzie obojętni, oziębli, niedbali: nie zawsze żyją oni w
stanie grzechu, ale też nie można o nich powiedzieć, że żyją Bogiem. Mistykami
nie mogą być też dzieci czy niemowlęta, gdyż nie są zdolni do jednoczenia się z
Bogiem na drodze czynnej miłości angażującej wolę i rozum.
Zjednoczenie mistyczne poprzedza zazwyczaj wysiłek ascetyczny. Przez
umartwienia, pracę nad sobą, pobożne życie, ćwiczenie się w cnotach człowiek
doskonali swoją naturę. Ważne jest oczyszczenie z grzechów. Człowiek ma
obowiązek oddalać grzech i opierać się pożądliwościom, które skłaniają go do
czynów przeciwnych miłości. Oczyszczenie przygotowuje na wizję Boga. Celem
oczyszczenia jest poddanie się woli Bożej, postęp w doskonałości, nabycie
wolności ducha, który nie jest zniewolony grzechem, słabością i pożądliwością
oraz jest otwarty na Boga. Mistycy mówią też o tzw. oczyszczeniu biernym i
czynnym. Pierwszym określa się taki stan naszej woli, w której nie ma nic
przeciwko Bogu. Drugie polega na tym, że nasza wola otrzymuje impuls do
działania zgodnie z wolą Boża. Formą oczyszczenia jest też tzw. ciemna noc
duszy, przejawem której jest oschłość, znużenie, poczucie prawdziwego
opuszczenia, desperacja. Łączy się to z poczuciem nieobecności i opuszczenia
przez Boga. Stany te uczą cierpliwości i wierności.
Cechy życia mistycznego
Doświadczenie mistyczne jest nie tyle sposobem poznawania Boga ile sposobem
bycia z Bogiem.
Bierność
Naszym chceniem nie mamy możliwości wytworzenia sobie doświadczeń mistycznych.
To, co człowiek może uczynić, to biernie poddać się działaniu łaski Bożej, która
bierze duszę w posiadanie i kieruje jej działaniem. Bóg pozostaje wolny w
udzieleniu daru samego siebie: objawia się on komu chce i jak chce.
Kontemplacja bierna
Kontemplacja jest według św. Tomasza prostym i intuicyjnym patrzeniem na Boga i
na rzeczy Boże, które pochodzi z miłości i do miłości prowadzi. Nazywana jest
bierną, gdyż inicjatywa nie wychodzi od człowieka, ale możliwa jest dzięki
działaniu darów Ducha Świętego. Z tego powodu nazywana jest też kontemplacją
wlaną. Jest wiedzą intymną, swojego rodzaju doświadczeniem Boga rodzącym radość.
Ta świadomość bezpośredniego kontaktu z Bogiem jest raczej nieokreślona i
niezidentyfikowana. Spojrzenie na Boga nie jest jednak suche, ale pełne miłości,
porównywane do zachwytu matki wpatrującej się z zachwytem w twarz dziecka nie
tylko dlatego, że jest piękne, ale też, że jest ono kochane.
Zjednoczenie z Bogiem
Mistyk głęboko doświadcza zjednoczenia z Bogiem. Może ono przybrać formę
zjednoczenia prostego. Jest to zjednoczenie duszy z Bogiem, w którym zawieszone
są wola, rozum, wyobraźnia i pamięć. „Bóg do takiego stopnia bierze w posiadanie
najdalsze głębie tej duszy - pisze św. Teresa - że skoro powróci do siebie,
niepodobna jest wątpić o tym, iż była w Bogu, a Bóg był w niej”. Wyższą formą
jest zjednoczenie ekstatyczne określane też jako zaręczyny duchowe. W nim oprócz
zawieszenia władz wewnętrznych duszy (rozum, wola, pamięć, wyobraźnia)
zawieszone są zmysły zewnętrzne, tak że mistyk pogrążony w tym zjednoczeniu nic
nie czuje, ani nie widzi, ani nie słyszy. Nagle przychodzącą ekstazę określa się
jako porwanie mistyczne. Jako etap na drodze do pełnego zjednoczenia,
porównywany jest do zaręczyn prowadzących do małżeństwa. Owocem jest świętość
życia. W przypadku jej braku, jak pisze św. Franciszek Salezy, „wszystkie
zachwyty są doprawdy wątpliwe i niebezpieczne”. Ostatnim etapem jest
zjednoczenie przekształcające, nazwane też zaślubinami duchowymi, gdyż złączenie
jest tu ścisłe, cechuje je pogoda ducha i jest nierozerwalne. Pisze św. Jan od
Krzyża: „Jest to całkowite przeobrażenie duszy w Umiłowanym i w Nim zarówno
Oblubieniec, jak i dusza oddają się sobie wzajemnie w dopełnieniu miłości, w
którym dusza staje się boska i Bogiem samym, przez uczestnictwo, o ile to jest
możliwe w tym życiu... To jest stan najwyższy, do jakiego można dojść w tym
życiu”.
Nadzwyczajne zjawiska mistyczne
Doświadczeniom mistycznym towarzyszą czasami nadzwyczajne zjawiska mistyczne.
Nie są one objawami świętości ani też nie stanowią o istocie zjednoczenie
mistycznego. Trudno jednak - jak twierdzi św. Teresa - znaleźć dusze, które
zjednoczone z Bogiem nie doświadczyłyby tych zjawisk.
Zjawiska umysłowe
Do zjawisk umysłowych należą wizje, słowa nadprzyrodzone, dotyki, czyli wszystko
to, co intelekt w codziennym życiu odbiera za pomocą zmysłów. Wizjami jest to
wszystko, co intelekt otrzymuje w sposób wizualny. Za św. Tomaszem wyróżnia się
wizje cielesne, wyobrażeniowe i umysłowe. Cielesne to widzenie przedmiotu
niewidzialnego poprzez zmysły. Z wizją wyobrażeniową mamy do czynienia, kiedy
niewidzialny przedmiot jest poznawalny za pomocą wrażeń. W trzecim wypadku wizje
mają charakter czysto duchowy.
Słowa nadprzyrodzone są przejawami myśli Bożej, które intelekt odbiera niejako
słuchem. Mogą być słyszane przez zmysły zewnętrzne (np. słowa zwiastowania
Maryi), słowa wyobrażeniowe słyszane na jawie (np. pouczenie Mędrców), lub słowa
intelektualne słyszane bezpośrednio w umyśle.
Objawienia
Bóg może również komunikować się z człowiekiem za pośrednictwem objawień, dzięki
którym dusza otrzymuje w sposób nadprzyrodzony zrozumienie rzeczy nowych. Często
objawieniom towarzyszą wizje i słowa. Objawić znaczy ujawnić ukrytą prawdę lub
tajemnicę.
Kościół przyjmuje możliwość prywatnych objawień. Bóg powołuje ludzi do różnych
zadań. Może to uczynić również za pośrednictwem objawień. W ocenie objawień
należy zawsze zachować dużą roztropność. Objawienia są prawdziwe, o ile nie są w
sprzeczności z objawieniem czy nauką Kościoła. Otrzymują je osoby zazwyczaj o
pogłębionym życiu religijnym, wyróżniające się pokorą i prostotą, zdrowe
psychicznie i dobrowolnie poddające osądowi Kościoła.
Zjawiska psychofizyczne
Do najbardziej znanych należą stygmaty, czyli wyciśnięcie ran Chrystusowych. Ich
istnienie nie ulega wątpliwości. Począwszy od św. Franciszka, historia zna około
350 stygmatyków. Krytyka racjonalna próbuje wyjaśnić je, przypisując ich
pojawienie się dużemu napięciu nerwowemu w czasie rozważania Męki Pańskiej. Poza
próbami oszustwa należy uznać ich nadprzyrodzony charakter i pochodzenie.
Powstrzymywanie się przez dłuższy czas nawet przez kilka lat (np. tercjarka
franciszkańska Ludwika Lateau przez 14 lat) od pokarmów - z wyjątkiem Komunii
św. - należy uznać za zjawisko nadprzyrodzone. Osoby te zachowały siły,
wykonywały codzienne swoje zajęcia i nie wykazywały zmęczenia. Powstrzymywanie
się od snu, który konieczny jest do życia organizmu przez dłuższy czas, należy
traktować jako zjawisko nadprzyrodzone. Przykładem jest franciszkanin św. Piotr
z Alkantary, który przez czterdzieści lat sypiał tylko półtorej godziny
dziennie. Innym zjawiskiem jest spontaniczne, wbrew prawu, ciążenie, unoszenie
się do góry, czyli lewitacja. Niektórzy określali ją jako ekstazę wznoszącą się.
Jeżeli zdarza się ona u osób odznaczających się świętością życia (np.
franciszkanin św. Józef z Kupertynu OFMConv), należy uznać, że pochodzi od Boga.
Trudnym do wytłumaczenie jest zjawisko bilokacji, czyli przybywania jednocześnie
w dwóch miejscach równocześnie. Czytamy o tym w życiorysie św. Franciszka czy
św. o. Pio.
Oprócz tego, do tego rodzaju zjawisk należy promieniowanie świetlne, które
niczym aureola otacza głowę lub całe ciało, i tzw. fluidy pachnące, czyli miłe
zapachy, które wydzielały się z ciał świętych zarówno za życia jak i po śmierci.
Mistyka franciszkańska
Jak zwrócił uwagę o. Roland Preis OFMCap, mistyka franciszkańska nie jest jakimś
odrębnym sposobem przeżywania doświadczenia mistycznego, lecz jest przeżyciem
rzeczywistości boskiej przez ludzi ukształtowanych w szkole duchowości
franciszkańskiej.
Mistyki nie można oderwać od procesu dojrzewania do świętości. Franciszkańską
drogą prowadzącą do mistycznego doświadczenia Boga jest naśladowanie Chrystusa
ubogiego i ukrzyżowanego oraz uległość natchnieniom Ducha Świętego. Rozwija się
ona w atmosferę pobożności, która powinna przenikać, jak chce św. Franciszek,
wszystkie działania jego naśladowców.
Święty Franciszek
Doświadczenie mistyczne jest łaską Bożą udzieloną tym, którzy przez dążenie do
doskonałości są przygotowani na jego przyjęcie. Franciszek przeszedł tę drogę,
na której było oderwanie się od dóbr doczesnych, szczególna wrażliwość wobec
człowieka potrzebującego, surowy, ascetyczny styl życia. Temu procesowi
oczyszczania towarzyszył duch pobożności, modlitwa, medytacja, zwłaszcza słowa
Bożego. Przez całe życie towarzyszyło mu też poczucie własnej grzeszności i
małości wobec Boga. O tym wszystkim piszą biografowie: „Udał się więc na miejsce
modlitwy, jak to bardzo często czynił. Długo tam przebywał, trwając przed Władcą
całej ziemi w bojaźni i drżeniu. W gorzkości swej duszy powracał myślą do lat
źle przeżytych, często powtarzając te słowa: Boże, bądź miłościw mnie
grzesznemu” (1Cel 26).
Wszystko to czyniło go przygotowanym na otrzymanie łaski doświadczenia
mistycznego. Szczególnie sprzyjały temu okresowe pobyty w pustelniach: „Po
niejakim czasie pobytu tamże, za pomocą ciągłej i częstej kontemplacji w
niewymowny sposób dostąpił poufałości przebywania z Bogiem” (1Cel 91).
Biografowie odnotowują także liczne nadzwyczajne łaski mistyczne:
licznych wizji, do których należy głos z krzyża w kościółku św. Damiana:
„Doznaje niezwykłych nawiedzeń łaski... Rzecz od wieków niesłyszana, bo oto
obraz Chrystusa ustami wziętymi z malowidła przemawia doń, nagle osłupiałego,
wołając go po imieniu Franciszku, idź, napraw mój dom, który, jak widzisz, cały
idzie w ruinę” (2Cel 10);
ekstaz: „Często przystępował do Komunii świętej i to tak pobożnie, że innych
pociągał do pobożności, a zakosztowawszy słodyczy niepokalanego Baranka, jakby
upojony w duchu, bardzo często wpadał w ekstazy” (1B 9,2);
bilokacji: jak podczas kapituły w Arles w czasie przemówienia św. Antoniego
(zob. 1B 4,10);
stygmatów na górze Alwernii. Najstarszym dokumentem opisującym ten fakt jest
List okólny brata Eliasza: „Niedługo przed śmiercią nasz brat i ojciec okazał
się ukrzyżowany, nosząc na swoim ciele pięć ran, które prawdziwie są stygmatami
Chrystusa. Jego dłonie i stopy miały na sobie z obydwu stron jakby przebicia
gwoźdźmi, zachowując i okazując czerń gwoździ. Okazało się także, że jego bok
był przebity włócznią i często krwawił” (LE 15-19).
Święty Franciszek w przeciwieństwie do niektórych innych autorów nie pozostawił
opisów swoich doświadczeń mistycznych. Uważa się, że doświadczenie jego
spotkania z Bogiem zawiera napisana zaraz po stygmatyzacji modlitwa Uwielbienie
Boga Najwyższego: „Ty jesteś miłością, kochaniem; Ty jesteś mądrością, Ty jesteś
pokorą, Ty jesteś cierpliwością, Ty jesteś pięknością, Ty jesteś łaskawością; Ty
jesteś bezpieczeństwem, Ty jesteś ukojeniem, Ty jesteś radością, Ty jesteś
nadzieją naszą i weselem, Ty jesteś sprawiedliwością, Ty jesteś łagodnością, Ty
jesteś w pełni wszelkim bogactwem naszym. Ty jesteś pięknością, Ty jesteś
łaskawością, Ty jesteś opiekunem, Ty jesteś stróżem i obrońcą naszym; Ty jesteś
mocą, Ty jesteś orzeźwieniem. Ty jesteś nadzieją naszą, Ty jesteś wiarą naszą,
Ty jesteś miłością naszą, Ty jesteś całą słodyczą naszą, Ty jesteś wiecznym
życiem naszym: Wielkim i przedziwnym Panem, Bogiem wszechmogącym, miłosiernym
Zbawicielem”.
Nie pozostawił też Święty systematycznego wykładu zasad życia wewnętrznego.
Jedynie swojego rodzaju perełką jest modlitwa jaką zakończył List do Zakonu, w
której krótko ujął podstawowe zasady franciszkańskiego życia duchowego:
człowiek wobec Boga „wszechmogącego, wiekuistego, sprawiedliwego i miłosiernego”
jest kimś nędznym, pragnącym jednak czynić to „o czym wiemy”, ze Jemu się
podoba, do czego potrzebne jest wewnętrzne oczyszczenie („ciemna noc duszy”,
oczyszczenie bierne i czynne), wewnętrzne oświecenie i rozpalenie ogniem Ducha
Świętego, by, idąc do Boga, mogliśmy „jedynie dzięki łasce” Go osiągnąć. (por.
LZ 50”52).
Literatura franciszkańska
Literatura mistyczna franciszkańska obejmuje zarówno dzieła poświęcone
doświadczeniu zjednoczenia z Bogiem jak i te traktujące o duchowości w ogóle,
ideałach franciszkańskich a także pisma o charakterze ascetycznym. W latach 1985
– 1992 ukazała się w języku polskim w 6. tomach Antologia mistyków
franciszkańskich zawierająca teksty mistyków z XIII i XIV wieku. W pierwszym
tomie zamieszczono najsłynniejsze, dzieło św. Bonawentury Droga duszy do Boga,
które wywarło wielki wpływ na mistykę franciszkańską. Autor rzeczowo i krótko
opisuję drogę wstępowania człowieka na szczyty kontemplacji aż do zjednoczenia z
Bogiem. Wśród autorów franciszkańskich z XV wieku wyróżnia się Henryk Herp lub
Harphius (+1477) autor dzieła Zwierciadło doskonałości, który zapoczątkował
intelektualnie zorientowaną teologię mistyki w sposób rzeczowy przedstawiającą
drogę kontemplacji aż do zjednoczenia.
Z obserwantami hiszpańskimi przełomu XV i XVI wieku związany jest największy
rozkwit mistyki franciszkańskiej. Wśród autorów i dzieł należy wspomnieć Alfonsa
z Madrytu (Sztuka służenia Bogu), Franciszka de Osuna (Abecadło duchowe),
Bernardyna z Laredo (Wejście na górę Syjon), Dydaka z Estelli (Rozmyślania o
miłości Bożej), Piotra z Alkantary (Traktat o modlitwie i rozmyślaniu).
Zakończenie
Na zakończenie jeszcze kilka uwag. Wśród teologów toczy się dyskusja dotycząca
powołania mistycznego. Skoro doświadczenie mistyczne jest możliwe dzięki łasce
Bożej, zatem jest ono tylko dla nielicznych wybranych przez Boga. Inni mówią, że
Bóg udziela łask wszystkim, którzy, troszcząc się o życie duchowe, rozwijając
cnoty, podejmując umartwienia, są przygotowani na ich przyjęcie. Tak jak z
każdego nasienia może wyrosnąć nowa roślina, w rzeczywistości z takich czy
innych powodów nie ze wszystkich wyrasta.
Należy pamiętać, że nadzwyczajne zjawiska mistyczne, choć mogą budzić podziw i
zainteresowanie, nie są oznaką szczególnej świętości. Należy podchodzić do nich
roztropnie, a szczególnie do objawień prywatnych, i kierować się ogólnymi
zasadami, jak przy rozpoznawaniu duchów: zgodność z nauką objawioną i nauką
Kościoła, skutki, jakie powodują, okoliczności, stan psychiczny osób obdarzonych
tymi łaskami. Literatura mistyczna może być wielką pomocą dla wszystkich, którzy
pragną podążać drogą doskonałości: dostarcza ona wskazań do życia ascetycznego,
pozwala na rozeznanie własnych doświadczeń mistycznych, czy pomaga w
kierownictwie duchowym dusz mistycznych. Odradza się ją osobą rozchwianym
emocjonalnie cechującym się niezdrową pobożnością, czy chorym psychicznie.
Amen.
|
|
|
-
System Miłości Narodów